Kalıtsal Kavramlar

*Kalıtsal kavramlar:

**Gen: bir kalıtsal karakterin ortaya çıkmasından sorumlu olan, kromozom ya da DNA parçasıdır.

Örnek: Saç rengi geni, göz rengi geni, kan grubu geni...

**Kromozom: genleri taşıyan, protein ve DNA’dan oluşmuş bir yapıdır.

Örnek: insanda 46 koromozom bulunur.

**Homolog kromozomlar: biri anneden diğeri babadan gelen, aynı şekil ve büyüklükte olup;
karşılıklı bölgelerinde, aynı karakter üzerinde etkili olan genleri (allel genler) taşıyan kromozomlardır.

Örnek: insanda 23 homolog kromozom çifti bulunur.

**Allel genler: biri anneden diğeri babadan gelen ve aynı karakter üzerinde etkili olan genlerdir.

Allel genler homolog kromozomlar üzerinde bulunur.

Örnek: Uzun boy geni (A) ve kısa boy geni (a) allel genlerdir. Her ikisi de göz rengi üzerinde etkilidir.

**Baskın (dominant) gen: bir bireyde bulunduğunda, etkisini her zaman gösteren gendir. Büyük harfle gösterilir.

Örnek: Uzun boy geni (A), siyah saç geni (B) …

**Çekinik (resesif) gen: bir bireyde, yanında baskın gen olmadan bulunduğunda; etkisini gösteren gendir.

Küçük harfle gösterilir.

Örnek: Kısa boy geni (a), sarı saç geni (b)

**Eksik baskın genler (ekivalentlik): bir bireyde bir arada bulunduklarında; ''her iki özelliğin karışımı bir özelliği''

ortaya çıkaran genlerdir. Her ikisi de büyük harfle yazılır.

Örnek: Aslan ağzı bitkisinde kırmızı (A) ve beyaz (B) çiçek genleri eksik baskındır.

Heterozigot genotipli bireyler (AB); pembe renklidir.

**Eş baskın genler (Ko-dominant): bir bireyde bir arada bulunduklarında ''her iki özelliği'' de

ortaya çıkaran genlerdir. Her ikisi de büyük harfle yazılır.

Örnek: İnsanlardaki A ve B kan grubu genleri, eş baskındır.

Heterozigot bireylerde (AB) ''her iki kan grubu proteini'' (A ve B proteini) üretilir.

**Homozigot (arı döl, saf döl): allel genlerin, her ikisinin baskın (AA) ya da çekinik (aa) olmasıdır.

**Heterozigot (melez döl, hibrit): allel genlerden birinin baskın, diğerinin çekinik olması (Aa) ya da eş baskın (AB)olmasıdır.

**Fenotip: bir canlının sahip olduğu dış görünüştür. Baskın ve çekinik fenotipler tek bir harfle; eş baskın fenotipler ise

iki harfle gösterilir.

Örnek: Uzun boylu (D), mavi gözlü (e) ve AB kan gruplu (AB) bir bireyin fenotipi;

→DeAB şeklinde gösterilir.

**Genotip: Bir canlının sahip olduğu genlerin toplamıdır. Genotip, iki harfle gösterilir.

Örnek: Heterozigot uzun boylu (Dd), mavi gözlü (ee) ve AB kan gruplu (AB) bir bireyin genotipi;

→DdeeAB şeklinde gösterilir.